Het opschonen van de balansen van centrale banken

door Bruno Bauwens
(Nancy, France)

Waarom is Quantitative Tightening (QT) of het opschonen van balansen van centrale banken nodig. Kunnen de monetaire autoriteiten niet gewoon schulden kwijtschelden?


Antwoord redactie:

Het kwijtschelden van schulden die opgekocht zijn door centrale banken is technisch gezien mogelijk. Daar waar het overheidsschulden betreft, in de vorm van staatsobligaties, lijkt dit op het eerste gezicht dan ook een logische stap. Deze schulden behoren immers toe aan alle huidige en toekomstige belastingbetalers in een muntgebied, zodat eenieder via een kwijtscheldingsoperatie gelijk behandeld wordt.

In de Verenigde Staten zijn inmiddels ook 'mortgage backed securities' opgekocht. Kwijtschelding van dit soort schuldbekentenissen betekent dat individuele schuldenaars ontheven worden van terugbetaling. Dit staat op gespannen voet met het gelijkheidsbeginsel.

Het geldscheppingsprivilege van centrale banken en de geldhoeveelheid
Daar centrale banken de benodigde liquiditeit voor het aankopen van schuldtitels genereren via hun geldscheppingsprivilege, neemt de totaal beschikbare geldhoeveelheid toe. Het benodigde geld wordt namelijk letterlijk door de centrale banken aangemaakt op hun balans. QE-programma's zijn hiermee de facto grensverleggende liquiditeitsprogramma's.

Banken en institutionele beleggers ruilen via deze QE-aankoopprogramma's waardepapieren om voor cashmiddelen. De vermogenspositie van de verkopende partijen verandert hierdoor niet. De nieuwe liquiditeit die zo in omloop komt gaat vervolgens op zoek naar rendement. Hierdoor ontstaat extra vraag naar obligaties en aandelen, waardoor de koersen van deze beleggingsinstrumenten stijgen en de rendementen in de vorm van interest en dividend dalen.

Het afschrijven van schulden door centrale banken
Het opkopen van staatsobligaties door de centrale banken kan inderdaad het voorportaal zijn naar het afboeken van deze schulden op de balans van de FED/BoJ/BoE. Hiervoor zijn in de VS, Japan en het VK wel wetswijzigingen nodig, omdat dit soort boekhoudkundige handelingen tot nu toe statutair verboden zijn. In de VS heeft voormalig Republikeins presidentskandidaat Ron Paul dit soort afboekingen begin 2013 'voor de grap' al eens voorgesteld in het Amerikaanse Congres.

Kwijtscheldingsprogramma's voor overheidsschulden van centrale banken kunnen onder bepaalde omstandigheden deze schulden op een ordentelijke wijze opruimen. Probleem is, dat de betreffende liquide middelen dan voor eens en altijd in omloop zijn. De centrale banken houden de corresponderende schuldbekentenissen nu aan op hun balansen, zodat deze op elk gewenst moment weer in de markt gezet kunnen worden, waardoor de geldhoeveelheid evenredig afneemt. In het ultieme geval wacht de centrale bank tot de aflossingsdatum van de obligatie, waarna deze op dat moment door de oorspronkelijke emittent afgelost wordt. De liquiditeit die hiermee gemoeid is verdwijnt dan na aflossing eveneens uit omloop. Centrale banken brengen aldus met Quantitative Easing geld via hun balansen in omloop en halen via Quantitative Tightening deze middelen balanstechnisch weer uit omloop.

Op deze manier kunnen centrale banken zeer direct inflatie bestrijden als die plotseling de kop op steekt. De monetaire autoriteiten hebben dan namelijk een sterk direct wapen in handen waarmee geld uit omloop gehaald kan worden. De afname van de beschikbare geldhoeveelheid drijft alsdan tevens de marktrente op, hetgeen via een afname van de consumptie en investeringen de inflatie afremt.

De huidige schuldencrisis en schuldafschrijvingen door centrale banken
De huidige schuldencrisis wordt in de ontwikkelde landen gekenmerkt door vraaguitval. Dit is daarom geen aanbodrecessie, maar een vraagdepressie. Aangezien er voldoende productiecapaciteit en arbeid voorhanden is, blijft het risico op vraaggedreven inflatie beperkt. In zo'n situatie kan het afboeken van overheidsschulden door centrale banken inderdaad uitkomst bieden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de gouverneur van de Bank of England - Mervyn King - afgelopen week in zijn afscheidsrede aangaf dat dit soort afboekingen in de toekomst een optie kunnen zijn.

De eurozone
Via genoemde afboekingen worden publieke schulden van boven naar beneden opgeruimd. Deze noodgreep is niet toepasbaar binnen de eurozone, omdat binnen dit muntgebied sprake is van grote verschillen in kredietwaardigheid tussen landen (Griekenland vs Duitsland). De ECB heeft daarom geen staatsobligaties van Germaans Europa op de balans staan. Als de ECB deze eerst zou opkopen, om ze vervolgens af te boeken, vergroot zij de monetaire spanning tussen de kern van de eurozone en de periferie. Bijkomend probleem is de proportionaliteit. Landen binnen de eurozone moet immers gelijk behandeld worden. Een maatstaf zou het BBP van een land kunnen zijn, zodat de ECB van ieder euroland een vast percentage aan schulden afschrijft in relatie tot het BBP van dat land.

Bovenstaande feiten en omstandigheden tonen hoe schadelijk het is als individuele landen binnen een muntunie hun monetaire zelfsturing kwijtraken. Het solvabiliteitsprobleem binnen de eurozone kan daarentegen wel van beneden naar boven aangepakt worden via een modern debt jubilee.