Eurocrisis

Spanje en de eurozone

Toen private partijen vanaf het voorjaar van 2010 niet meer bereid waren Grieken­land te financieren, stonden de landen die samen de eurozone vormen voor een duivels dilemma: Griekenland failliet laten gaan – met onoverzienbare besmettings­gevaren gezien de precedentwerking en grote afschrijvingskosten voor het zwakke Europese bancaire systeem – of de financiering van Griekenland overnemen. De confrontatie van deze financiële realiteit met geopolitieke Europese ambities leidde uiteindelijk tot de 'redding' van Griekenland via het inderhaast opgezette European Financial Stability Fund (EFSF) dat later werd opgevolgd door het European Stability Mechanism (ESM).

Portugal en Ierland zaten al snel in hetzelfde ESM-schuitje. De omvang van de hulp­pakketten voor deze landen bedraagt ondertussen 390 miljard euro. Het IMF staat gedeeltelijk garant voor deze bedragen, terwijl de ECB vanaf de zijlijn het spel mee­speelt via het opkopen van Griekse, Portugese en Ierse obligaties in de secundaire markt. Gezamenlijk worden deze drie partijen de Trojka genoemd.

Eind vorig jaar kwam Spanje eveneens in het vizier van de Trojka en werd er via het ESM 100 miljard euro toegezegd ter ondersteuning van het Spaanse bankwezen. Inmiddels is Cyprus het vijfde land in de eurozone dat voor 10 miljard euro aan het infuus ligt.

Spanje neemt een bijzondere positie in. Het Spaanse probleem wordt gebagatelli­seerd tot een bankenprobleem en de reddingsoperatie blijft daarom beperkt tot het ESM. Dit is begrijpelijk, omdat Spanje eenvoudig te groot is om te redden binnen de monetaire rigiditeit van de eurozone. Het enige wat Spanje structureel vooruit helpt, is een euro-exit geflankeerd door een externe muntdevaluatie en een corresponde­rende schuldafschrijving.

Powerplay van Mario Draghi

Toen de Spaanse en Italiaanse rentetarieven in het voorjaar van 2012 onhoudbaar werden kwam de president van de ECB – Mario Draghi – noodgedwongen met een nucleair wapen op de proppen. Draghi zei op 26 juli 2012 letterlijk:

Within our mandate, the ECB is ready to do whatever it takes to preserve the euro. And believe me, it will be enough.

Deze uitspraak werd alom geïnterpreteerd als de belofte dat de ECB onbeperkt staatsobli­gaties zou opkopen in de secundaire markt indien landen in de eurozone moeten aankloppen bij het ESM. Hiermee legde Draghi een verzekering in de vorm van een impliciete putoptie onder de Spaanse en Italiaanse staatsobligaties.

Draghi's uitspraak werd op 6 september 2012 geïnstitutionaliseerd via het Outright Monetary Transactions Programme van de ECB. Het gevolg was dat de Spaanse en Italiaanse rentetarieven gingen dalen en met name Spanje zich kon blijven financie­ren via de internationale kapitaalmarkt.

De vooruitzichten voor Spanje

Het IMF kwam dit voorjaar met fiscale prognoses voor Spanje. Hierbij is rekening gehouden met de diep ingrijpende sociaal-economische maatregelen die op stapel staan. Desondanks prognosticeert het IMF begrotingstekorten boven de 6% tot en met het jaar 2018. Als gevolg hiervan loopt de staatsschuld gedurende deze periode op van 84% naar 111% van het BBP. De cijfers over de eerste helft van 2013 beves­tigen de IMF-prognose. Het tekort van de overheid bedroeg over deze 6 maanden 40 miljard euro, hetgeen op jaarbasis gelijk is aan 7,6% van het Spaanse BBP.

Het staat vast dat een staatshuishouding zonder monetaire autonomie, die ook nog eens geteisterd wordt door een werkloosheidspercentage van meer dan 25%, niet in staat is om dit tij te keren. Temeer daar jaarlijks zo'n 200.000 goed opgeleide jonge mensen Spanje verlaten en het land in een deflatiespiraal terechtgekomen is, waar­door de schuld als percentage van het BBP versneld oploopt. Deze deflatie treedt op ondanks BTW- en accijnsverhogingen.

De Spaanse export trekt weliswaar aan, maar komt van een heel laag niveau. De export bedraagt namelijk nog geen 30% van het BBP, terwijl dit percentage in België en Nederland met zo'n 85% drie keer zo hoog is.

De onroerend-goedmarkt blijft een natio­nale ramp. Het aantal onverkochte huizen en appartementen heeft met 2,3 miljoen eenheden een nieuw hoogtepunt bereikt. Dit dekt de vraag van de komende 10 tot 15 jaar. De prijzen zijn gemiddeld 35% gezakt en volgens Spaanse experts gaat er nog minstens 15% van het huidige prijsniveau af.

Langjarige economische krimp heeft inmid­dels geleid tot een daling van de binnen­landse consumptie met 16% en een inves­teringsniveau dat vanaf 2009 met een kleine 10% per jaar afneemt. Bovendien heeft Spanje een private plus publieke schuldquote van 320% waar vrijwel geen collectieve besparingen tegenover staan. Tot overmaat van ramp voorspelt het Amerikaanse Citygroup dat de Spaanse economie in 2014 nog eens 2,1% krimpt.

De Spaanse regering past dan ook steeds meer noodgrepen toe. In de maand juli is bijvoorbeeld 4,5 miljard euro geleend van het sociale verzekeringsfonds om andere uitgaven te dekken. Het betreffende fonds is het laatste reservepotje en heeft nu nog 59 miljard euro in kas. De kleine dekking die zat in het overheidspensioenfonds is al volledig beleend door de Spaanse staat. Dit betekent dat bij een faillissement van de Spaanse staat alle opgebouwde rechten niet meer zijn dan een claim op een lege schatkist.

Zolang er geen internationale afwaardering van de Spaanse schuldenlast plaatsvindt, verergert het deflatoire proces van dalende prijzen, uitkeringen en lonen het schul­denprobleem. Dat is het catastrofale gevolg van het ontbreken van monetaire auto­nomie. Spanje kan immers niet extern devalueren via een afwaardering van de nationale munt, omdat het land binnen de eurozone gevangen zit in de euro.

Zuid-Europa vliegt uit de bocht

De schuldratio's in Zuid-Europa lopen versneld op en hebben een onhoudbaar niveau bereikt. Het huidige Europese beleid leidt tot uitstel van executie en het is daarom wachten op sociale onrust. Zodra de marktrente gaat stijgen is het einde verhaal voor de eurozone en breekt er een ontnuchterend financieel afwikkelings­moment aan.

Wil je reageren op bovenstaand artikel, maak dan gebruik van het contactformulier en je commentaar wordt hieronder geplaatst.