Geopolitiek

Tapering

Het wachtwoord met betrekking tot het monetair beleid in de Verenigde Staten is vandaag de dag: tapering. Hiermee wordt een geleidelijke afbouw van de aankoop­programma's van de Amerikaanse centrale bank bedoeld – The Federal Reserve (FED). Onder de naam quantitative easing (QE) voert de FED inmiddels het derde geldverruimingsprogramma door sinds 2008.

Het liquiditeitsoffensief

De eerste geldinjectie, QE1 genaamd, startte in november 2008 en duurde met een korte onderbreking tot november 2010. Het betrof de aankoop van 600 miljard dollar aan mortgage backed securities, ofwel hypotheekschulden. In november 2010 kondigde de FED een tweede liquiditeitsinjectie aan van 600 miljard dollar. Dit opkoopprogramma staat bekend onder de naam QE2 en liep tot april 2011. Inmiddels loopt sinds september 2012 de derde geldverruimingsronde.

Het bestuur van de FED, dat bekend staat als the Federal Open Market Committee (FOMC), was in september 2012 zo wanhopig dat de derde geldverruimingsronde geen einddatum meekreeg. QE3 begon met de maandelijkse aankoop van 40 miljard dollar aan hypotheekschulden en werd in december 2012 uitgebreid met 45 miljard dollar aan staatsobligaties tot een totaalbedrag van 85 miljard dollar per maand. Aangezien het hier schulden met een lange looptijd betreft, waardoor er op korte termijn vrijwel geen aflossing plaatsvindt, groeit de balans van de FED nagenoeg evenredig met de omvang van deze aankopen.

The Federal Reserve zet zichzelf en de wereldeconomie klem

Op dit moment bezit de FED 1.300 miljard dollar aan hypotheekschulden en meer dan 2.000 miljard dollar aan staatsobligaties. Vooral Amerikaanse banken zijn spekkoper. Zij waren bij uitstek in staat om grote delen van hun hypotheek- en obligatie­portefeuilles te lozen via dit monetaire spelletje. De aanhoudende vraag van de FED voorkwam dat het prijsniveau van veel financiële titels inzakte. Dit is van belang voor bancaire balanswaarderingen en de stabiliteit van de piramidale derivatenporte­feuilles.

De keerzijde van dit beleid is dat de balans van de FED in een afvalbak is veranderd. Bovendien bedraagt het eigen vermogen amper 1% door een vervijfvoudiging van de balansomvang sinds 2008. Dit alles leidt ertoe dat de FED vandaag de dag grote overeenkomsten vertoont met een slecht geleid hedge fonds dat op exploderen staat. Volgens FED-watchers staan de verhoudingen binnen de FOMC dan ook op scherp. De FED voert feitelijk immers een beleid waarbij tegen hoge prijzen wordt ingekocht, zodat verkoopverliezen uiteindelijk onvermijdelijk worden. Vandaar dat de voorzitter van de FED – Ben Bernanke – op 19 juni 2013 suggereerde dat QE3 medio 2014 afgebouwd gaat worden.

Dit afbouwen werd door Bernanke aangeduid met de term tapering en betrof een vermindering van de maandelijkse aankopen met 20 miljard tot 65 miljard dollar. Dat de mondiale economie een probleem heeft viel na deze aankondiging niet meer te ontkennen. Aandelenmarkten gingen onderuit en de dollar steeg evenals de dollargerelateerde rentevoet. Let wel: tapering betreft geen stopzetting van de aankopen, laat staan een geldverkrapping via de verkoop van eerder opgekochte schuldtitels middels quantitative tightening. Nee, het gaat hier slechts om een kleine afname van de maandelijkse aankopen.

De instabiliteit van het mondiale monetaire systeem en haar afhankelijkheid van de dollar werd met name in India duidelijk zichtbaar. De rupee begon aan een vrije val en daalde, na de tapering uitspraak van Bernanke in juni 2013, in drie maanden tijd 25% vis-à-vis de dollar. Van de opkomende economieën bleven slechts de roebel en de yuan als valuta overeind. De Russische munt drijft op de olie- en gasexport en China heeft, naast een structureel exportoverschot, bijna 3.700 miljard dollarequivalent aan buitenlandse deviezen. De overige emerging markets blijken uiterst kwetsbaar voor het monetaire eindspel van de FED.

Het wachtwoord tapering leidde in de VS zelf onmiddellijk tot een stijging van de lange rente met een vol procentpunt. Dat de dollar nog steeds dominant is als reservevaluta bleek uit de kapitaalstromen die vervolgens op gang kwamen. Het speculatieve geld klotste terug naar de VS, met genoemde valutagevolgen voor veel van de sterk ogende opkomende landen. Niet zo vreemd als 60% van de mondiale schuldtitels nog steeds dollar-gedenomineerd zijn. Bernanke schrok zich vervolgens een hoedje en bagatelliseerde zijn uitspraken.

De problemen in de emerging markets waren niet het directe probleem van de FED, maar de abrupte rentestijging in de VS was wel een regelrecht gevaar voor de Amerikaanse economie in het algemeen en voor de balans van de FED in het bijzonder. Met zo'n 3.500 miljard dollar aan vastrentende waarden op de balans, vormde deze plotselinge rentestijging een regelrechte waarderingscatastrofe. Bernanke moet op dat moment definitief beseft hebben dat hij schaakmat stond.

QE en de verborgen agenda van de FED

Een van de onuitgesproken doeleinden van QE is ondersteuning van de solvabiliteit van de bancaire sector in de VS. Door grootschalige aankopen van obligaties en hypotheekschulden stijgt de waarde van deze titels. Aangezien de meeste bank­balansen vergeven zijn met dit soort activa, wordt het banksysteem aldus zwaar gesubsidieerd. Er is immers een partij die de overgewaardeerde, vaak incourante, probleemvoorraad overneemt voor een schappelijke prijs.

Probleem voor de FED is dat dit geldverruimingsbeleid geen weg terug kent. Dát heeft de tapering-commotie inmiddels wel duidelijk gemaakt. Als men stopt met dit beleid raakt de wereldeconomie verstrikt in een deflatie depressie, omdat rente­stijgingen via algehele insolventie dan leiden tot een schuldimplosie met als gevolg een ongekende geldverkrapping.

Doorgaan op de ingeslagen weg vereist op den duur steeds grotere aankopen en zet uiteindelijk de dollar als zodanig op het spel. De enige andere smaak is een mondiale monetaire reset ten koste van de lucratieve reservestatus van de dollar. Daar is de VS nog lang niet aan toe. Vandaar dat de levensduur van de dollarmachine van de FED – ondersteund door een immens militair apparaat – zo lang mogelijk zal worden opgerekt.

Wat betekent dit voor de rente?

Eén ding is duidelijk: normale prijsvorming in de financiële markten is verleden tijd. Het bancaire systeem, overheden en particulieren zijn hopeloos verslaafd geraakt aan ultralage rentestanden. Tapering staat gelijk aan zelfmoord in een economische omgeving die gekenmerkt wordt door volledige schuldverzadiging. Een rentestijging leidt dan tot een deflatie depressie resulterend in complete systeeminsolventie, te beginnen in het bankwezen.

Daarom is tapering – laat staan quantitative tightening – een absolute no go. Rentestanden zijn helaas een beleidsdoel op zichzelf geworden en zullen gedurende de resterende looptijd van dit monetaire systeem noodgedwongen blijvend richting nul procent gemanipuleerd worden.

Wil je reageren op bovenstaand artikel, maak dan gebruik van het contactformulier en je commentaar wordt hieronder geplaatst.